Katten kunnen net als mensen kanker krijgen. De diagnose “kanker” roept vaak overweldigende angstgevoelens op, het gevoel alle controle kwijt te raken en het meest verwoestend van alles is het verlies van de hoop. Het maakt hierbij niet uit of de patiënt een menselijk familielid is of een dierbaar huisdier. Als er bij onze geliefde huisdieren oog in oog wordt gestaan met de diagnose kanker, is de situatie misschien zelfs nog moeilijker, want er moeten belangrijke en ingrijpende beslissingen worden genomen voor wezens die hier voor hun welzijn totaal van afhankelijk zijn. Deze katten leven niet alleen in ons huis. Ze zijn een onlosmakelijk deel van ons leven en onze dagelijkse bezigheden, maar bovenal hebben we ze in ons hart gesloten. We merken iedere keer weer dat ze onvoorwaardelijk van ons houden en we moeten ons dan ook tot het uiterste inspannen om hen een kwalitatief goed en waardig bestaan te geven. Dat verdienen ze ten volle. Het minste wat we kunnen doen als antwoord op hun liefde en genegenheid, is er op toe te zien dat ze de beste zorg krijgen die er is.
Tot de klinische kanker behoren een grote groep ziektes, die variëren in de gemiddelde leeftijd van de kat bij ontwikkeling van deze ziekten, snelheid van ontwikkeling, staat van cel differentiatie, diagnose mogelijkheden, opspoorbaarheid, indringendheid, uitzaai mogelijkheden, effect van en op behandelingsmethoden en prognose mogelijkheden. Kanker is een zeer algemene term waarmee alle soorten tumoren in het lichaam van een kat worden aangeduid. Een tumor ontstaat door celgroei doordat normale cellen zich doelloos en hardnekkig beginnen te delen. Het afweermechanisme van het lichaam werkt hier niet tegen, omdat dit lichaamseigen cellen zijn. Uit elke cel in het lichaam van de kat kan een tumor ontstaan, waardoor een kat in elk weefsel of orgaan aan tumoren kan lijden. Oudere katten zijn vatbaarder voor kanker.
Tumoren worden goedaardig of kwaadaardig genoemd, afhankelijk van hun uiterlijk en de manier waarop ze groeien. Goedaardige tumoren groeien langzaam en zaaien zich niet uit naar de omringende weefsels. Ze zijn meestal minder ernstig dan de agressievere kwaadaardige tumoren. Deze hebben de neiging zich in de omringende weefsels uit te zaaien en zich te verspreiden naar andere, veraf gelegen organen.
Kwaadaardige tumoren op de huid gaan zweren of bloeden en raken geïnfecteerd. Bij de kat is bijna eenderde van de tumoren een lymfoom. Dit zijn tumoren die worden veroorzaakt door kankerachtige veranderingen van bepaalde cellen van het immuunsysteem. Lymfomen kunnen een deel van het kattenlichaam aantasten of een aantal delen tegelijk. Helaas sterven drie van de vier katten binnen een jaar na de diagnose. Ze kunnen ook samenhangen met leukemie of afwijkingen van het bloed. Deze vorm van kanker kan voorkomen in:
De zwezerik (thymus), dit orgaan ligt in de borstkas. Voornaamste klacht: ademhalingsproblemen zoals benauwdheid en hoesten. Deze vorm wordt met name gezien bij katten van rondom de 2 ½ jaar.
de darmen. Voornaamste klacht: afvallen en chronische diarree. Vaak is er ook bloedarmoede aanwezig. Met name katten van rondom 8 jaar krijgen deze vorm.
Het beenmerg: de leukemische vorm. Verschijnselen: af en toe koorts, toename (verkankerde) witte bloedcellen in het bloed en tekort aan rode bloedcellen (bloedarmoede). Meestal zijn de milt en lever vergroot.
De zogenaamde multicentrische vorm: alle weefsels die lymfeklierweefsel hebben worden aangetast. Verschijnselen: vergrote lymfeklieren, vergrote lever of milt.
Andere soorten tumoren die veel voorkomen bij katten zijn:
Huidtumoren
Huidtumoren zijn tumoren die zich bovenop het huidoppervlak bevinden. Deze tumoren kunnen vaak via chirurgische ingrepen redelijk eenvoudig verwijderd worden. Doordat deze tumoren zich buiten het lichaam vertonen worden deze vaak al in een vroeg stadium ontdekt, waardoor de behandeling en overlevingskansen redelijk hoog zijn.
Tumoren in de zachte weefsels
Het plaveiselcelcarcinoom van de neusspiegel en oorranden bij de kat zijn redelijk vaak voorkomende tumoren. Deze vorm van kanker ontstaat onder invloed van de ultraviolette stralen uit zonlicht en begint meestal als een zweertje bij één van de neusopeningen of oorranden en breidt zich dan uit in de omgeving. De tumor zien we bijna altijd op niet-gepigmenteerde delen van de neusspiegel of oorranden. Uitzaaiingen naar andere plaatsen in het lichaam komen nagenoeg niet voor. Bij een aangetaste neusspiegel bestaat de behandeling uit de chirurgische verwijdering hiervan. Dit is een redelijk verminkende operatie, alhoewel na genezing cosmetisch zeer acceptabel. Bij de aangetaste oorranden, welke te herkennen zijn aan de rode kleur, de verdikking en de onregelmatigheid van de vorm, bestaat de enige behandelingsmogelijkheid uit een volledige amputatie van de aangetaste oorschelp. Dit is dus een redelijk verminkende operatie.
Borsttumoren
Melkkliergezwellen zijn de meest voorkomende gezwellen bij de kat. Ze zijn voelbaar als knobbeltjes onder de buik, in de buurt van de tepels. De aandoening wordt vooral gezien bij poezen. De dieren zijn vaak van middelbare leeftijd als de eerste knobbeltjes ontstaan. Hormonen spelen een grote rol bij het ontstaan van melkkliergezwellen. Daarom zullen katten die jong gesteriliseerd worden bijna nooit melkkliergezwellen krijgen. Daarentegen hebben poezen die niet gesteriliseerd zijn 25% kans op het ontwikkelen van deze tumoren. Het geven van extra hormonen (de poezenpil) doet dit risico nog eens flink toenemen. Daarom wordt vaak geadviseerd de poes al op jonge leeftijd te laten steriliseren en ze de poezenpil niet te geven. Het krijgen van een nestje kittens heeft gelukkig geen invloed op het ontstaan van borstkanker.
Helaas is borstkanker bij katten in 80 % van de gevallen kwaadaardig, zeker bij oudere dieren die de poezenpil gehad hebben. De beste behandeling van melkkliergezwellen bestaat uit een operatieve ingreep. Bij dit soort tumoren geldt dat hoe eerder ze weggehaald worden, des te groter de kans op genezing is. Deze operatie zal enkel zinvol zijn als er nog geen uitzaaiingen zijn. Hierbij dient vermeld te worden dat in een vroeg stadium de uitzaaiingen niet gezien kunnen worden. Bij de operatie worden alle tepels met bijbehorende melkklieren ruim weggenomen.De vooruitzichten voor de poes na de operatie zijn afhankelijk van het soort gezwel dat is weggehaald. Een zinvolle uitspraak kan dan ook alleen worden gedaan als het weefsel wordt opgestuurd voor weefselonderzoek. Bij een goedaardig gezwel zijn de vooruitzichten goed. Bij een kwaadaardig gezwel is er altijd een kans op uitzaaiingen of op aangroei van het gezwel (als het niet geheel verwijderd was). Als er uitzaaiingen zijn dan zijn de vooruitzichten niet gunstig. Een genezing is dan niet mogelijk en de tijd die de kat rest zal niet heel lang zijn.
Mond- of orale tumoren
Het plaveiselcelcarcinoom is de meest voorkomende tumor in de mondholte van de kat. Deze vorm van kanker komt met name voor bij katten met een leeftijd vanaf 11-12 jaar en wordt in gelijke mate gezien bij alle rassen. De tumor zit vaak aan de basis, dus de onderzijde, van de tong. De tumor kan echter ook op andere plaatsen in het slijmvlies van de mond optreden, waarbij het tandvlees en het kaakbot kan zijn aangetast. De symptomen, die kunnen variëren afhankelijk van de plaats in de mond en de uitgebreidheid van de tumor, zijn: wel of niet met bloed gemengd speekselverlies, moeilijk slikken, slechte adem, losse tanden of kiezen, niet meer willen eten en uiteindelijk gewichtverlies.
In het beginstadium lijkt deze tumor op een plaatselijke ontsteking van het mondslijmvlies of het tandvlees. Het verschil met een “gewone” ontsteking, bijvoorbeeld als gevolg van een tandprobleem, is dan op het oog moeilijk te herkennen. In een wat later stadium gaat de kanker gepaard met weefselverlies en breidt zich agressief in de omgeving uit. Hierbij kan ook een verdikking van een deel van het kaakbot optreden. Uitzaaiingen treden meestal niet tot laat in de ontwikkeling van deze ziekte op, maar kauwproblemen, bijkomende ontstekingen en pijn leiden bij bijna al de patiënten tot de beslissing euthanasie. Helaas worden katten meestal in een te laat stadium van de ziekte bij de dierenarts aangeboden voor onderzoek. De tumor is dan al te groot voor verwijdering door middel van een beperkte chirurgische ingreep. Radicale kaakamputatie bij de kat wordt door steeds meer deskundigen gezien als een ingreep die leidt tot veel ongemak voor het dier en ethisch niet is te verantwoorden. Inmiddels lijkt steeds duidelijker te worden dat ook de behandeling door middel van chemotherapie en/of bestraling in zo’n vergevorderd stadium niet meer effectief is. Dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld hetzelfde type tumor, bij de neusspiegel van de kat. Vroegtijdig ontdekken van plaveiselcelcarcinomen in de mondholte van katten kan het begin zijn van een succesvolle behandeling voor de kat.
Bottumoren
Bottumoren wijzen vaak in eerste instantie op artrose, verder kunnen zij zelfs tot botbreuken leiden. Röntgenfoto's kunnen bevestigen of het om een gewrichtsafwijking gaat of bijvoorbeeld om groeipijn of een bottumor. Meestal groeit dit soort tumoren bij de kat niet zo heel erg snel. Echter deze tumoren zijn vaak niet te verwijderen middels een operatie, waardoor de prognose niet altijd op de (middel) lange termijn goed is.
Tumoren in het spijsverteringsstelsel
De symptomen duiden meestal op een obstructie van het spijsverteringskanaal (braken) of malabsorptie (gewichtsverlies, geen eetlust, diarree). Een lymfoom van het spijsverteringskanaal kan in elk gebied van de ingewanden voorkomen (maag, dunne darm of dikke darm) en een plaatselijke ziekte kan een enkele massa kankercellen of meerdere massa’s cellen omvatten. Bij klinisch onderzoek zijn tijdens het geneeskundig onderzoek door betasting en beklopping van het lichaam massa’s in de buik te vinden of vergrote lymfklieren.
Oorzaken
Verreweg de meeste lymfomen bij katten worden veroorzaakt door feline leukemie. Normale cellen beginnen spontaan tumoren te ontwikkelen of tumoren groeien onder invloed van factoren als niet-geïdentificeerde virussen, chemicaliën of straling / zonlicht. Een verandering in het gedrag van één cel is genoeg om een tumor te doen ontstaan.
Algemene symptomen
De symptomen die wijzen op een tumor zijn afhankelijk van een reeks factoren, waaronder de grootte en de plek waar hij zit, in hoeverre hij de lichaamsfuncties stoort en of hij goedaardig of kwaadaardig is.Sommige tumoren, zoals die op de huid en de bek, zijn al in een vroeg stadium zichtbaar. Tumoren in het lichaam worden soms pas opgemerkt als ze al ver gevorderd zijn.
Diagnostiek
Voordat kan worden begonnen met de behandeling van een tumor, is het van belang de tumor te typeren. Het nemen van een biopt is hierbij een belangrijk hulpmiddel. Dit betekent dat de dierenarts wat weefsel uit het proces wegneemt en dit laat onderzoeken door een patholoog. Let wel, het is belangrijk te beseffen dat zelfs met de modernste onderzoekstechnieken zeer kleine uitzaaiingen niet zichtbaar kunnen gemaakt worden.
Na typering van de tumor dient te worden beslist of en zo ja welk aanvullend onderzoek nodig is om het proces te stagneren. Door de typering van de tumor is in feite zijn biologisch gedrag bekend. Bij stagering (ontwikkelingsstadium) van een tumor hoort vaak ook een algemeen bloedonderzoek.
Volledige documentatie van de uitbreiding van het proces en de algemene klinische toestand van de kat is van groot belang om een succesvol en verantwoord behandelingsplan op te stellen. De soms noodzakelijke onderzoeksmethoden lijken kostbaar en tijdrovend, maar leveren essentiële informatie op om rationele beslissingen te kunnen nemen aangaande wel of niet behandelen van de kat en op welke manier de beste behandeling kan worden uitgevoerd. Op lange termijn zal dit tevens kostensparend kunnen zijn. Het is niet de behandelende dierenarts alleen die beslist of een bepaald onderzoek of behandeling wel of niet plaats moet vinden, maar deze beslissing dient in goed overleg te worden genomen. Zeker wat betreft de financiële aspecten ligt de uiteindelijke beslissing bij de eigenaar.
Behandelingsmethoden
Ter beschikking staande behandelingsmogelijkheden zijn:
Chirurgie;
Vaak kunnen kleine tumoren / gezwellen door de dierenarts via een operatie weggehaald worden. Als de uitslag van de tumor bekend is kunnen we beoordelen of er een verdere behandeling moet gedaan worden of niet. Een van de aanvullende behandelingen kunnen: chemotherapie, bestraling en/of hormonale therapie zijn. In sommige gevallen is chirurgie niet mogelijk of is de tumor al uitgezaaid. Andere behandelingsmogelijkheden moeten dan overwogen worden.
Chemotherapie (behandeling met cytostatica);
Deze mogelijkheid van behandelen is binnen de diergeneeskunde nog steeds een onderwerp waar geen consensus over bestaat. De belangrijkste groep patiënten die met chemotherapie worden behandeld zijn katten met maligne lymfoom (lymfeklier kanker). De bijwerkingen van deze middelen zijn over het algemeen gering en niet te vergelijken met die bij de mens, terwijl de resultaten hoopvol zijn. Succesvolle behandeling, dus met minimaal een significante levensverlenging, vindt op dit moment plaats bij o.a.:
- Adeno carcinoma van de dikke darm (in combinatie met chirurgie)
- Anaalzakcarcinoma (in combinatie met chirurgie)
- Bepaalde vormen van leukemie;
- Blaashalstumoren (overgangsepitheelcelcarcinoma)
- Chronisch lymfocytaire leukemie
- Gemetastaseerd hemangiosarcoom.
- Tumor van een bloedvat of milt
- Hersentumoren (in combinatie met chirurgie)
- Kwaadaardige lymfeklierkanker
- Mastocytoma graad II en mastocytoma graad III (in combinatie met chirurgie)
- Plasmaceltumor
- Plaveicelcarcinoma in de mondholte (in combinatie met chirurgie)
- Plaveicelcarcinoma van de neusspiegel bij de kat
Op dit moment is ook behandeling van katten met cytostatica, lijdende aan mammacarcinomen, hoopgevender. Verder kan worden gedacht aan de behandeling van dieren met hersentumoren.
Bij chemotherapie denken de meeste eigenaars dat hun huisdier erg ziek zal zijn en dat al het haar zal uitvallen. Kaalheid wordt alleen gezien bij de trimrassen en bij katten vallen meestal alleen de snorharen uit. Het uitblijven van die vervelende bijwerkingen is te wijten aan het feit dat lagere doseringen worden gegeven aan katten in vergelijking met de mens. Als er toch bijwerkingen optreden zijn de klachten het gevolg van het effect van de medicijnen op alle snel delende weefsels in het lichaam. De cellen van het beenmerg worden ook beschadigd waardoor bloedarmoede een van de klachten kan zijn. Het afweersysteem werkt ook minder waardoor de kat sneller last kan hebben van infecties. Bij niet tijdig ingrijpen kan dit tot de dood leiden.
Chemotherapie is meestal een therapie van lange duur. De kosten van zo’n therapie mag zeker niet onderschat worden, sommige behandelingen kunnen soms oplopen tot duizenden euro’s per jaar. De behandeling met chemotherapie bestaat meestal uit een combinatie van verschillende producten en verschillende toedieningswegen van behandeling. Er wordt zowel gewerkt met infusen en tabletten voor oraal gebruik.
Radiotherapie (bestraling)
In Nederland is deze vorm van behandeling in beperkte mate mogelijk in twee centra, waar met röntgenbestraling wordt gewerkt. Het maximale energieniveau ligt dan in de huid, waardoor alleen oppervlakkig gelegen processen voor deze therapie in aanmerking komen.
Hiervoor in aanmerking komende tumoren zijn o.a.: – plaveiselcelcarcinomen en fibrosarcomen, na operatieve verwijdering van een gedeelte van het orgaan, in het kop/halsgebied; – niet volledig te verwijderen mastocytomen in een extremiteit, waarbij pootsparende chirurgie gewenst is; – mastocytomen op andere plaatsen, die voorspelbaar niet volledig chirurgisch zijn te verwijderen; hierbij kan onderscheid worden gemaakt in pre- en postoperatieve radiotherapie; – sterk gelokaliseerde lymfomen; – perianale tumoren; – tumoren in de neusholte; radiotherapie zonder voorafgaande chirurgie is mogelijk bij tumoren < 2-3 cm3, anders is chirurgie vooraf noodzakelijk; – osteosarcoom van de distale radius, voorafgaand aan pootsparende chirurgie, bijvoorbeeld door vervanging van het aangetaste botdeel door een donorbot of kunstbot; – acanthomateuze epulis; – hersentumoren;
Hormonale therapie;
Met hormonale therapie worden meestal therapieën aangeduid die trachten de pijn te verzachten. Bij hersentumoren komt er nogal wat vocht rond de tumor te zitten waardoor bij gebruik van corticosteroiden dit vocht sterk kan verminderd worden. Het dier gaat zich meer comfortabel voelen waardoor de kwaliteit van het leven sterk verbetert.
Over het algemeen worden corticostroiden gebruikt in combinatie protocollen bijvoorbeeld ter behandeling van maligne lymfomen, leukemie en multiple myeloma. Gebruik van corticosteroiden om de pijn te verzachten vindt o.a. plaats bij tumoren van het centrale zenuwstelsel en inoperabel insulinoom. In het eerste geval zal de aanwezige ontsteking perifeer van de tumor worden geremd, waardoor druk op het omgevende weefsel afneemt en daarmee tijdelijk de klachten. In het tweede geval wordt gebruik gemaakt van de glucocorticosteroid werking, met als gevolg een verhoging van de glucoseconcentratie in het bloed.
immunotherapie (stimulering van afweermechanisme eigen lichaam);
Hiertoe behoren voornamelijk experimentele behandelingen.
Kankerpreventie.
Eerst en vooral is het heel belangrijk dat elk gezwelletje gelijk waar op of in het lichaam als een potentiële tumor moet aanzien worden. Neem nooit de “afwachten of het verder groeit en verder niks doen” houding aan. Hoe vroeger je een gezwel wegneemt of behandelt hoe beter het vooruitzicht voor uw dier. Een ander advies ter voorkoming van het krijgen van kanker is de bescherming van ongepigmenteerde, dun behaarde huidgedeeltes voor ultraviolet licht met een zonnebrandcrème met hoge beschermingsfactor.
De dierenarts zal ook een steeds belangrijker rol gaan spelen in de preventie van kanker door middel van voorlichting. Het uitgangspunt van iedere behandeling van de tumorpatiënt dient te zijn dat de kwaliteit van het nog resterende leven van de kat is gewaarborgd.
Handige katten links:
